Fondos
ES.GA.36055.ACHDT.3.. ARQUIVO HISTÓRICO DO HOSPITAL DE TUI
ARQUIVO HISTÓRICO DO HOSPITAL DE TUI
Área de identificación
Código(s) de referencia ES.GA.36055.ACHDT.3.
Título ARQUIVO HISTÓRICO DO HOSPITAL DE TUI
Data(s) 1441-1975 (Creación)
Volume e soporte As unidades de instalación ocupan uns 180 metros lineais de estantes en soporte pergameo e papel.
Área de contexto
Nome do produtor Diócese de Tui-Vigo(1095-) A diocese é unha parte do Pobo de Deus que se confía a un bispo para que a apaciente coa colaboración do seu presbiterio. Así, unida a un pastor, que a reúne no Espírito Santo por medio do Evanxeo e a Eucaristía, constitúe unha Igrexa particular. Nela está verdadeiramente presente e actúa a Igrexa de Cristo unha, santa, católica e apostólica. (Cristus Dominus nº 11) A tradición reitera que a historia da nosa Diocese arrinca co episcopado de S. Epitacio no século I; pero, só contamos con apoio documental para establecer a sucesión dos seguintes bispos e os seus nomes, a partir de finais do s. VI. Eles estamparon as súas firmas ao pé das actas dos Concilios de Braga: Anila, en tempo dos suevos, e logo Neufila, Gardingo, etc. Bispos no desterro Durante as invasións árabes e normandas a presenza episcopal na sede tudense resultou moi dificultosa, por mor das continuas devastacións. Os bispos, con moita frecuencia, víronse obrigados a “desterrarse e refuxiarse” acollidos á hospitalidade dos seus irmáns veciños, unhas veces en Iria Flavia (Padrón), outras en Labrugia (Portugal) ou en San Esteban de Ribas do Sil (Ourense). Así do prelado Naustio (ca. 926-932) di unha escritura atopada en 1112 que os normandos e sarracenos penetraban na cidade de Tui polo río Miño e causaban moitos danos ao noso pobo, por iso o bispo retirouse ao mosteiro de Labruxe (Labrugia) para evitar sobresaltos, gobernando desde alí a diocese. O mesmo tiveron que facer Oveco (ca. 932-936), Vimara (936-948), Baltario (ca. 942-950) e Vilulfo (950-1002). Por iso os historiadores falan de “restauración” da diocese de Tui a finais do século XI, porque ata chegara a estar xuridicamente vinculada á de Santiago polo menos desde 1024. A recuperación da estabilidade con presenza episcopal definitiva acontece en 1095 cando os Condes de Galicia, D. Ramón de Borgoña e a súa esposa Dna. Urraca (a filla de Afonso VI) outorgan ao Bispo D. Aderico o “señorío de Tuy”, que excedía amplamente a liña do Miño. De Rebordáns á Catedral en Tui No citado ano 1095 menciónase a sede de “Santa María de Tui”, aínda cando parece que esta habería que situala entón en Rebordanes (actual igrexa de S. Bartolomeu) onde residía o Bispo. Porque é ao sucesor de Aderico, D. Afonso II, a quen algúns atribúen a iniciación das obras da Catedral actual (1120-1125) reinando Afonso VII “O Emperador”, fillo de Dna. Urraca. Outros con todo, asignan a honra de comezar a construción da Catedral ao Bispo D. Pelayo cara ao 1131 (el crearía segundo parece un mosteiro en Rebordanes baixo a regra de S. Agustín, no que vivían “cóengos da mesma igrexa”). Está claro historicamente que será o rei Fernando II (1170) quen mande trasladar a cidade “a un lugar máis alto e máis seguro” -o emprazamento actual- deixando a cidade antiga e outorgando ao Bispo novas doazóns “para que o Bispo D. Beltrán e o Cabildo poidan levantar -así di o documento real- un alcázar e torre xunto ao palacio episcopal e continuar a fábrica da Catedral”. A Catedral, cofre de “S. Telmo” Corresponderá ao Bispo D. Esteban Egea, esta vez co apoio do rei Fernando III “O Santo” e da súa nai Dna. Berenguela, terminar a obra e consagrar a Catedral na festividade de san Andrés do ano 1225, aínda que se fixou o 1º de decembro como día hábil litúrgicamente para conmemorar a dedicación. Foi o Bispo D. Lucas de Tui quen elixiu o lugar de honra que é a nosa Catedral para depositar nela (cara aos anos 1246-1249) o corpo do que agora é Patrón da Diocese, o Beato Pedro González vulgarmente coñecido como “San Telmo”, cuxas reliquias serían trasladas solemnemente á Capela actual, o 27 de abril de 1579. Momento crítico e azaroso na historia da Igrexa e consiguientemente da Diocese foi o do cisma de Occidente (1378-1417), pola división creada tamén entre os membros do Cabildo, adscritos a favor dos distintos pontífices. Así tras a polémica, a Colexiata de Valença do Minho con 230 parroquias en territorio portugués se desgaxarían do Obispado de Tui. Outras dúas Colexiatas existiron tamén na dioceses dedicadas ambas a Santa María: a de Baiona a Real (elevada a ese rango en 1482) e a de Vigo (en 1497). Ambas deixaron de ser “colexiatas” en virtude do Concordato de 1851 que fixo desaparecer esas categorías. Diocese de Tui-Vigo desde 1959 Hai unha data histórica recente da que acabamos de cumprir as Vodas de Ouro, o 25 de xuño de 1959, pola Bula “Quemadmodum impiger”, o Papa XOÁN XXIII concede á Diocese a dobre titularidade de Tui-Vigo e rango de Con-catedral ao templo vigués de Santa María. O Bispo Frei José López Ortiz trasladou desde entón a Residencia Episcopal, a Curia diocesana e o Seminario Maior á cidade de Vigo, o que orixinou tamén un só Cabildo con dobre sede. “Tui dará a Vigo a súa experiencia milenaria -dicía Frei José- e Vigo achegará á actividade diocesana o seu ritmo puxante de conquista activa e emprendedora”. A partir da dobre denominación da Diocese de Tui-Vigo ocuparon a sede diocesana quen son agora xa Bispos eméritos: D. José Delicado Baeza (1969-1975); D. José Cerviño Cerviño (1975-1996) e D. José Diéguez Reboredo (1996-2010). O territorio da Diocese -que en diversos momentos comprendeu terras hoxe de Portugal e do Ribeiro ourensán-, abarca na actualidade 1.721 quilómetros cadrados do sur da provincia de Pontevedra e é a máis pequena das dioceses españolas do territorio peninsular en extensión, aínda que non en poboación. Dividida en 276 parroquias, o último censo atribúelle unha poboación de 517.658 habitantes. Para a atención pastoral dos fieis dispón a Diocese de algo máis de douscentos sacerdotes entre os seculares e os relixiosos. O Seminario Maior "de San xosé" (Vigo) ten 15 seminaristas e no Seminario Menor “de S. Pelayo” ( Tui) estudan 18 aspirantes ao sacerdocio. Arquitectura e arte na Catedral Sobre a arquitectura da Catedral-fortaleza baste dicir que foi inicialmente románica e adaptada ás posibles necesidades defensivas; pero moi pronto se viu afectada polas novas correntes de transición ao gótico. Anótese tamén que o espléndido pórtico da fachada principal, no que están representadas escenas da Natividade, non sería concluído ata 1236. E na imposibilidade de enumerar todas as obras de arte encerradas na Catedral, invitamos a admirar a beleza artística e a teoloxía do misterio da encarnación genialmente expresada no retablo da Expectación, obra do redondelano Antonio do Villar (1722), que se acha no brazo sur do cruceiro xunto á porta que dá acceso ao Claustro; a detallada exposición da vida e milagres de San Telmo, na sillería do coro, obra de Francisco Castro Canseco (1699); tamén polo seu simbolismo, a sede desde a que nos preside o Bispo (obra de Domingo Rodríguez de Pazos, 1712) e os frontais do altar, que son do século XV, de inspiración mudéjar. A Igrexa Catedral é aquela en a cal o Bispo ten situada a súa Cátedra, signo do maxisterio e da potestade do pastor da Igrexa particular, como tamén é signo da unidade de todos os crentes na fe que o Bispo anuncia como pastor da grey». (Cerimonial dos Bispos nº 4)
Institución arquivística Arquivo Diocesano de Tui
Historia arquivística Dos documentos depositados no Hospital tudense e agora conservados no Arquivo Histórico Diocesano, o máis antigo é o que leva data de 24 de marzo de 1441 e trata dunha doazón que fixeron ó hospital de pobres e peregirnos da cidade Pedro Estévez, Juan da Bouza e Lorenzo Calvo, xustizas de Tui, e outros veciños da cidade. A doazón consistía nas “rendas do peso”, é dicir, o imposto do que se compraba e vendía no mercado. As constitucións do bispo D. Diego de Torquemada, publicadas o 15 de xaneiro de 1569, estableceron en quince artigos as normas polas que se debería rexer o Hospital de Pobres e o de San Xián dos Lázaros, situado este último no arrabal do Rollo.
Forma do ingreso Por transferencia directa de documentos e escrituras.
Área de contido e estrutura
Alcance e contido O 50% do volume documental corresponde ós libros administrativos, o 25% á documentación notarial e o outro 25% á acción pastoral da Inclusa.
Valoración, selección e eliminación Selecciónase a documentación que afecta a persoas físicas para preservar a súa honra e a súa boa fama das mesmas. Cabe destacar os legaxos co proxecto e memoria do derradeiro hospital e da inclusa.
Novos ingresos É un arquivo pechado porque a institución deixou de existir en 1954.
Organizació
CADRO DE CLASIFICACIÓN DO ARQUIVO HISTÓRICO DO HOSPITAL 1.- GOBERNO: 1.1.- Constitucións do bispo Torquemada 1.2.- Libro de actas 1.3.- Libro de correspondencia 1.4.- Vacantes de beneficios 1.5.- Rexistro de expósitos e enfermos 1.6.-Rexistro de militares 2.- LIBROS ADMINISTRATIVOS: 2.1.- Libros de contas 2.2.- Inventarios 2.3.- Padroádegos 2.4.- Foros e rendas 2.5.- Décimos 3.- ACCIÓN PASTORAL: 3.1.- Rexistro de bautizados 3.2.- Dilixencias matrimoniais 3.3.- Libro de defuncións 4.- FUNDACIÓNS: 4.1.- Patrimonios 4.2.- Capelanías e obras pías 4.3.- Fundación Félix Rodríguez 5.- DOCUMENTACIÓN NOTARIAL: 5.1.- Libro de documentos antigos 5.2.- Libro tumbo en pergameo 5.3.- Protocolos notariais 5.4.- Preitos 5.5.- Pedimentos 6.- DOCUMENTACIÓN CARTOGRÁFICA: 6.1.- Planos do novo hospital e da inclusa de Tui
Área de condicións de acceso e utilización
Condicións que rexen o acceso Ós documentos teñen acceso os investigadores e todo aquel que xustifique a súa utilización por motivos persoais. Deben aterse ás limitacións das leis vixentes e ó Regulamento dos arquivos eclesiásticos españois.
Condicións de reprodución A reprodución está moi limitada para evitar o deterioro e garantir a integridade da documentación. As fotocopias e as repoducións dixitais solicítanse cubrindo un impreso.
CaracterÍsticas fÍsicas e requirimentos técnicos A maioría en papel, aínda que tamén existen documentos escritos en pergameos. O estado de conservación é aceptable, aínda que a humidade produciu deterioros en marxes e cubertas.
Instrumentos de descrición Ficheiro temático, guías e inventarios, parcialmente informatizados.
Área de documentación
Existencia e localización de orixinais Non se sabe da existencia de orixinais fóra deste arquivo.
Existencia e localización de copias Non se coñecen.
Unidades de descrición relacionadas Non se coñecen.
Ãrea de notas
Nota O fondo Hospital comprende tamén a Inclusa e ocupa o mesmo edificio có Arquivo Capitular e o Histórico Dioceano.
Puntos de acceso
Puntos de acceso de materias SANIDADE Infraestrutura sanitaria Establecemento hospitalario Hospital IGREXA Administración eclesiástica Diócese
Puntos de acceso de topónimos España Galicia Pontevedra Tui
Nome dos puntos de acceso Diócese de Tui-Vigo (Tema) (Creador)