Fondos
ES.GA.36055.ACHDT.4.. ARQUIVO HISTÓRICO DA CURIA DIOCESANA DE TUI-VIGO
ARQUIVO HISTÓRICO DA CURIA DIOCESANA DE TUI-VIGO
Área de identificación
Código(s) de referencia ES.GA.36055.ACHDT.4.
Título ARQUIVO HISTÓRICO DA CURIA DIOCESANA DE TUI-VIGO
Data(s) 1528-1991 (Creación)
Volume e soporte As unidades de instalación ocupan uns 290 metros lineis de estantes en soporte papel case na súa totalidade.
Área de contexto
Nome do produtor Diócese de Tui-Vigo(1095-) A diocese é unha parte do Pobo de Deus que se confía a un bispo para que a apaciente coa colaboración do seu presbiterio. Así, unida a un pastor, que a reúne no Espírito Santo por medio do Evanxeo e a Eucaristía, constitúe unha Igrexa particular. Nela está verdadeiramente presente e actúa a Igrexa de Cristo unha, santa, católica e apostólica. (Cristus Dominus nº 11) A tradición reitera que a historia da nosa Diocese arrinca co episcopado de S. Epitacio no século I; pero, só contamos con apoio documental para establecer a sucesión dos seguintes bispos e os seus nomes, a partir de finais do s. VI. Eles estamparon as súas firmas ao pé das actas dos Concilios de Braga: Anila, en tempo dos suevos, e logo Neufila, Gardingo, etc. Bispos no desterro Durante as invasións árabes e normandas a presenza episcopal na sede tudense resultou moi dificultosa, por mor das continuas devastacións. Os bispos, con moita frecuencia, víronse obrigados a “desterrarse e refuxiarse” acollidos á hospitalidade dos seus irmáns veciños, unhas veces en Iria Flavia (Padrón), outras en Labrugia (Portugal) ou en San Esteban de Ribas do Sil (Ourense). Así do prelado Naustio (ca. 926-932) di unha escritura atopada en 1112 que os normandos e sarracenos penetraban na cidade de Tui polo río Miño e causaban moitos danos ao noso pobo, por iso o bispo retirouse ao mosteiro de Labruxe (Labrugia) para evitar sobresaltos, gobernando desde alí a diocese. O mesmo tiveron que facer Oveco (ca. 932-936), Vimara (936-948), Baltario (ca. 942-950) e Vilulfo (950-1002). Por iso os historiadores falan de “restauración” da diocese de Tui a finais do século XI, porque ata chegara a estar xuridicamente vinculada á de Santiago polo menos desde 1024. A recuperación da estabilidade con presenza episcopal definitiva acontece en 1095 cando os Condes de Galicia, D. Ramón de Borgoña e a súa esposa Dna. Urraca (a filla de Afonso VI) outorgan ao Bispo D. Aderico o “señorío de Tuy”, que excedía amplamente a liña do Miño. De Rebordáns á Catedral en Tui No citado ano 1095 menciónase a sede de “Santa María de Tui”, aínda cando parece que esta habería que situala entón en Rebordanes (actual igrexa de S. Bartolomeu) onde residía o Bispo. Porque é ao sucesor de Aderico, D. Afonso II, a quen algúns atribúen a iniciación das obras da Catedral actual (1120-1125) reinando Afonso VII “O Emperador”, fillo de Dna. Urraca. Outros con todo, asignan a honra de comezar a construción da Catedral ao Bispo D. Pelayo cara ao 1131 (el crearía segundo parece un mosteiro en Rebordanes baixo a regra de S. Agustín, no que vivían “cóengos da mesma igrexa”). Está claro historicamente que será o rei Fernando II (1170) quen mande trasladar a cidade “a un lugar máis alto e máis seguro” -o emprazamento actual- deixando a cidade antiga e outorgando ao Bispo novas doazóns “para que o Bispo D. Beltrán e o Cabildo poidan levantar -así di o documento real- un alcázar e torre xunto ao palacio episcopal e continuar a fábrica da Catedral”. A Catedral, cofre de “S. Telmo” Corresponderá ao Bispo D. Esteban Egea, esta vez co apoio do rei Fernando III “O Santo” e da súa nai Dna. Berenguela, terminar a obra e consagrar a Catedral na festividade de san Andrés do ano 1225, aínda que se fixou o 1º de decembro como día hábil litúrgicamente para conmemorar a dedicación. Foi o Bispo D. Lucas de Tui quen elixiu o lugar de honra que é a nosa Catedral para depositar nela (cara aos anos 1246-1249) o corpo do que agora é Patrón da Diocese, o Beato Pedro González vulgarmente coñecido como “San Telmo”, cuxas reliquias serían trasladas solemnemente á Capela actual, o 27 de abril de 1579. Momento crítico e azaroso na historia da Igrexa e consiguientemente da Diocese foi o do cisma de Occidente (1378-1417), pola división creada tamén entre os membros do Cabildo, adscritos a favor dos distintos pontífices. Así tras a polémica, a Colexiata de Valença do Minho con 230 parroquias en territorio portugués se desgaxarían do Obispado de Tui. Outras dúas Colexiatas existiron tamén na dioceses dedicadas ambas a Santa María: a de Baiona a Real (elevada a ese rango en 1482) e a de Vigo (en 1497). Ambas deixaron de ser “colexiatas” en virtude do Concordato de 1851 que fixo desaparecer esas categorías. Diocese de Tui-Vigo desde 1959 Hai unha data histórica recente da que acabamos de cumprir as Vodas de Ouro, o 25 de xuño de 1959, pola Bula “Quemadmodum impiger”, o Papa XOÁN XXIII concede á Diocese a dobre titularidade de Tui-Vigo e rango de Con-catedral ao templo vigués de Santa María. O Bispo Frei José López Ortiz trasladou desde entón a Residencia Episcopal, a Curia diocesana e o Seminario Maior á cidade de Vigo, o que orixinou tamén un só Cabildo con dobre sede. “Tui dará a Vigo a súa experiencia milenaria -dicía Frei José- e Vigo achegará á actividade diocesana o seu ritmo puxante de conquista activa e emprendedora”. A partir da dobre denominación da Diocese de Tui-Vigo ocuparon a sede diocesana quen son agora xa Bispos eméritos: D. José Delicado Baeza (1969-1975); D. José Cerviño Cerviño (1975-1996) e D. José Diéguez Reboredo (1996-2010). O territorio da Diocese -que en diversos momentos comprendeu terras hoxe de Portugal e do Ribeiro ourensán-, abarca na actualidade 1.721 quilómetros cadrados do sur da provincia de Pontevedra e é a máis pequena das dioceses españolas do territorio peninsular en extensión, aínda que non en poboación. Dividida en 276 parroquias, o último censo atribúelle unha poboación de 517.658 habitantes. Para a atención pastoral dos fieis dispón a Diocese de algo máis de douscentos sacerdotes entre os seculares e os relixiosos. O Seminario Maior "de San xosé" (Vigo) ten 15 seminaristas e no Seminario Menor “de S. Pelayo” ( Tui) estudan 18 aspirantes ao sacerdocio. Arquitectura e arte na Catedral Sobre a arquitectura da Catedral-fortaleza baste dicir que foi inicialmente románica e adaptada ás posibles necesidades defensivas; pero moi pronto se viu afectada polas novas correntes de transición ao gótico. Anótese tamén que o espléndido pórtico da fachada principal, no que están representadas escenas da Natividade, non sería concluído ata 1236. E na imposibilidade de enumerar todas as obras de arte encerradas na Catedral, invitamos a admirar a beleza artística e a teoloxía do misterio da encarnación genialmente expresada no retablo da Expectación, obra do redondelano Antonio do Villar (1722), que se acha no brazo sur do cruceiro xunto á porta que dá acceso ao Claustro; a detallada exposición da vida e milagres de San Telmo, na sillería do coro, obra de Francisco Castro Canseco (1699); tamén polo seu simbolismo, a sede desde a que nos preside o Bispo (obra de Domingo Rodríguez de Pazos, 1712) e os frontais do altar, que son do século XV, de inspiración mudéjar. A Igrexa Catedral é aquela en a cal o Bispo ten situada a súa Cátedra, signo do maxisterio e da potestade do pastor da Igrexa particular, como tamén é signo da unidade de todos os crentes na fe que o Bispo anuncia como pastor da grey». (Cerimonial dos Bispos nº 4)
Institución arquivística Arquivo Diocesano de Tui
Historia arquivística O arquivo da Curia ten un carácter eminentemente administrativo e de goberno. O principal responsable da súa organización e conservación é o chanceler, que pode estar asistido por un vicechanceler. A documentación xérase case totalmente nas parroquias, sendo de ordinario os párrocos os que elaboran as solicitudes, os informes, as memorias e os duplicados dos rexistros dos libros sacramentais, o que posibilita os organismos curiais para o recto goberno da diocese. Ó trasladárense as oficinas a Vigo, a maior parte da documentación quedou en Tui nas dependencias da catedral, ata que en 1974 pasou definitivamente ó Arquivo Histórico Diocesano.
Forma do ingreso Por transferencia directa.
Área de contido e estrutura
Alcance e contido A documentación producida polos diversos órganos de goberno, tanto unipersoal coma colexial, representa un 60%; aproximadamente un 20% fórmano os documentos das colexiatas, encomenda de Beade e seminario, e o 10% restantes son procesos notariais.
Valoración, selección e eliminación Naturalmente, algunha documentación é reservada, e non se transfire porque o uso indebido do seu contido pode atentar contra a boa honra e boa fama das persoas. Ofrecen especial interese os documentos que informan sobre a construción de novos templos ou sobre as intervencións nos edificios históricos.
Novos ingresos A Curia segue producindo anualmente un considerable volume de documentos cuxo destino final será o Arquivo Histórico Diocesano; de momento permanece no ámbito primixenio a documentación posterior a 1959, clasificada como “época de Vigo”.
Organizació
CADRO DE CLASIFICACIÓN 1.- GOBERNO 1.1.- Libros de visitas pastorais 1.2.- Rendas e dereitos da dignidade episcopal (36 “caxones”) 1.3.- Vacantes de beneficios 1.4.- Ordes reais 1.5.- Confraría da caridade, fundada polo bispo García Benito en 1806 2.- ACCIÓN PASTORAL E SOCIAL 2.1.- Pastorais dos bispos 2.2.- Circulares 2.3.- Edictos 2.4.- Dispensas de parentesco 2.5.- Dispensas de proclamas 2.6.- Libros de cruzada 3.- LIBROS ADMINISTRATIVOS 3.1. Libros de contas 3.2. Libro de décimos e rendas 3.3. Libro de rexistro dos “caxones” 3.4. Inventarios 3.5. Arranxos e límites parroquiais 3.6. Libros da Xunta Diocesana 3.7. Libros de dotación de culto e clero 4.- DOCUMENTACIÓN DA CURIA ROMANA 4.1.- Bulas e breves pontificios 4.2.- Dispensas de impedimentos 5.- FUNDACIÓNS 5.1.- Patrimonios 5.2.- Capelanías 6.- DOCUMENTACIÓN NOTARIAL 6.1. Provisorato 6.2. Protocolos 7.- PATRIMONIO CULTURAL 7.1. Xunta Diocesana de Reparacións 7.2. Reparacións do palacio episcopal de Tui 7.3. Reparacións de templos 7.4. Reparación de capelas 7.5. Desperfectos de casas reitorais 8.- CEMITERIOS 8.1. Concesión do traslado de cemiterios parroquiais 8.2. Proxectos e planos 9.- CLERO DIOCESANO 9.1. Libros de Ordes 9.2. Expedientes de liberdade 9.3. Libros de licenzas 9.4. Libros de confesores de relixiosas 10.- SEMINARIO CONCILIAR DE TUI 10.1.- Ingreso de alumnos 10.2.- Contas 10.3.- Obras e reparacións 11.- ENCOMENDA DE BEADE (OURENSE) 11.1.- Capelanías 11.2.- Foros e rendas 11.3.- Visitas pastorais 12.- COLEXIATA BAIONA 12.1.- Estatutos 12.2.- Vacantes de beneficios 12.3.- Foros e censos 12.4.- Ordes reais 12.5.- Contas 12.6.- Acordos capitulares 12.7.- Visitas pastorais 12.8.- Capelanías 12.9.- Hospital 13.- COLEXIATA DE VIGO 13.1.- Actas Capitulares 13.2.- Capelanías e Obras Pías 13.3.- Confrarías Santísimo Rosario 13.4.- Circulares 13.5.- Foros e Rendas 13.6.- Reparacións 13.7.- Hospital 14.- ARQUIVOS DE PERSOAS FÍSICAS 14.1.- Juan Domínguez Fontenla 14.2.- José Espinosa Rodríguez 14.3.- Familia Yáñez Acal 14.4.- Domingo Álvarez Álvarez 14.5.- Ricardo Torres Quiroga 14.6.- Jesús Gómez Sobrino
Área de condicións de acceso e utilización
Condicións que rexen o acceso Ós documentos poden acceder os investigadores e todo aquel que xustifique a súa utilización por motivos persoais. Deben aterse ás limitacións das leis vixentes e ó Regulamento dos arquivos eclesiásticos españois.
Condicións de reprodución A reprodución está restrinxida para evitar o deterioro da integridade dos documentos. Existen uns impresos para solicitar fotocopias e a súa reprodución dixital.
CaracterÍsticas fÍsicas e requirimentos técnicos A maioría en papel; só as bulas teñen como soporte pergameo.
Instrumentos de descrición Ficheiro temático, guías e inventarios, parcialmente informatizados.
Área de documentación
Existencia e localización de orixinais Arquivos parroquiais e Arquivo da Curia, Vigairía Xeral.
Existencia e localización de copias Non se coñecen.
Unidades de descrición relacionadas Non se coñecen.
Ãrea de notas
Nota Ocupa o mesmo edificio có Arquivo Histórico Diocesano e o Arquivo Capitular da catedral de Tui. Debido á súa prolífica produción documental, é o fondo que fai máis urxente a ampliación de espazos para que non se produza en breve un colapso no ordenamento arquivístico.
Puntos de acceso
Puntos de acceso de topónimos
Nome dos puntos de acceso Diócese de Tui-Vigo (Tema) (Creador)