PRISIONEIROS DE GUERRA NA DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA (1937-1939)

O traballo forzado dos penados, habitual noutros períodos históricos, foi recuperado en España en 1911 coa promulgación dun real decreto que regulaba a utilización de presos na execución de obras públicas. Suprimido durante a II República, o sistema foi recuperado na Guerra Civil, cando o 26 de decembro de 1936 se promulgou un decreto que regulaba o establecemento de campos de traballo, nos que se aproveitaría a man de obra daqueles que foran condenados por conspirar contra o Goberno republicano para realizar obras públicas de diversa índole. Non obstante, onde se plasmou con toda a súa crueza o traballo forzado de presos foi na denominada zona nacional, o bando sublevado, e posteriormente na España do franquismo, baixo moi diversas modalidades coma batallóns disciplinarios de traballadores, colonias penitenciarias militarizadas ou destacamentos penais.

Cárcere da Parda, Pontevedra
Cárcere da Parda, Pontevedra. Antonio Núñez Vila
Fondos gráficos do Servizo de Patrimonio Documental e Bibiliográfico da Deputación

 

Ao inicio da Guerra Civil en 1936, os golpistas crearon os primeiros batallóns de traballadores dependentes de unidades militares. En maio de 1937 Francisco Franco asinou un decreto polo que se concedía, baixo o eufemismo, o "dereito ao traballo" aos prisioneiros de guerra e presos por delitos non comúns, que foi a base para o establecemento dun dobre sistema de traballos forzados:

  • En primeiro lugar, un sistema de redención de penas polo traballo, destinado a persoas que foran condenadas polos tribunais militares a penas de cárcere. Este sistema foi creado pola Orde do Ministerio de Xustiza de 7 de outubro de 1938 e permitíalles aos condenados redimir días de cárcere por días de traballo remunerado.
  • En segundo lugar, un sistema de batallóns de traballadores nos que se encadraban persoas clasificadas como desafectas ao chamado "Movimiento Nacional" que, sen embargo, non tiñan condenas dos tribunais.

En xullo de 1937 creouse a Inspección de Campos de Concentración de Prisioneiros. O sistema prevía a concentración dos opositores e desafectos en campos e depósitos de prisioneiros onde se levaba a cabo a clasificación en dous grupos:

  • O primeiro era o de aqueles que, tras ser acusados formalmente dun delito, debían ser xulgados polos tribunais militares.
  • O segundo grupo formábano o resto, os prisioneiros non procesados xudicialmente pero clasificados como desafectos o afectos dubidosos, que eran destinados aos batallóns de traballadores. Eses batallóns funcionaron entre 1937 e 1940 e dependían directamente da Inspección de Campos de Concentración de Prisioneiros.

Fontes:

Cárcere da Parda, Pontevedra
Batallón disciplinario de San Roque
Fondos gráficos do Servizo de Patrimonio Documental e Bibiliográfico da Deputación.  Colección documental Memoria Histórica – Programa Cae de Caixón - Fondos de Olga 

 

A Deputación de Pontevedra, unha vez que recibiu a circular da Xunta Técnica de Burgos, propúxolle á Autoridade Militar a execución dalgunhas das obras en curso con prisioneiros de guerra, antes de proceder á formación da relación de obras que na citada circular se pedía. Esta autoridade aceptou a proposta e puxo á disposición da Deputación 70 prisioneiros de guerra e máis tarde outros 60 máis, procedentes do Batallón de Traballadores número 21 Canero (León), destinado ás obras provinciais seguintes:

  • Camiño núm. 139 Ponte Verdugo-Covelo, 1.ª sección (A Lama)
  • Recheo das marismas da Seca (Pontevedra)
  • Camiño de Panxón a Monteferro (Nigrán)
  • Camiño do sanatorio do Rebullón (Mos)

Textos: Elena Aguete Landín

Atopo - Catálogo documental e bibliográfico

DOCUMENTOS